Ontgrendel Editor’s Digest gratis
Roula Khalaf, redacteur van de FT, kiest haar favoriete verhalen in deze wekelijkse nieuwsbrief.
Een onverwachte stijging van de publieke steun voor extreemrechts in Nederland zou de weg kunnen vrijmaken voor de ervaren anti-islampoliticus Geert Wilders om een cruciale rol te spelen bij de vorming van de volgende regering na de algemene verkiezingen van woensdag.
Uit een opiniepeiling van Maurice de Hond afgelopen weekend bleek dat de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Wilders op de gedeelde eerste plaats eindigde met de liberale VVD-partij van vertrekkend premier Mark Rutte, wat erop wijst dat een rechtse coalitie de meest waarschijnlijke uitkomst was, aldus analisten.
Op de derde plaats stond een Labour-Groene partijalliantie, samen met New Social Contract (NSC), een recent gevormde centrumrechtse partij die waarschijnlijk essentieel zal zijn voor elke regeringscoalitie.
Zelfs als de Hond-opiniepeiling een onbetrouwbare uitschieter blijkt te zijn in de voorspelling dat de partij van Wilders 26 zetels zal winnen in het 150 zetels tellende parlement, is het onwaarschijnlijk dat een rechtse regering aan de macht zal komen zonder de steun van de Vrijheidspartij.
“Om een rechtse meerderheidscoalitie op te bouwen is de steun van Wilders nodig”, zegt Sarah de Lange, hoogleraar politiek aan de Universiteit van Amsterdam.
Wilders zal de regering wellicht van buitenaf moeten steunen, voegde ze eraan toe, omdat sommige partijen, waaronder de NSC, hebben geweigerd een coalitie met hem aan te gaan. Het zou de tweede keer zijn dat de PVV een regering steunt sinds 2010, toen Wilders twee jaar lang een minderheidskabinet Rutte steunde.
U ziet een momentopname van een interactieve afbeelding. Dit komt waarschijnlijk doordat u offline bent of JavaScript is uitgeschakeld in uw browser.
De nieuwe VVD-leider die Rutte vervangt, Dilan Yesilgöz-Zegerius, 46, had tegen de Financial Times gezegd dat ze met Wilders kon samenwerken en zei: ‘We sluiten niemand uit.’ Maar zondag, nadat de peiling was gepubliceerd, gaf ze het op en gaf toe dat er zijn “grote verschillen” tussen haar en Wilders.
Alle partijen aan de rechterkant hebben de wens om de immigratie terug te dringen, de huizencrisis op te lossen en de economie te stimuleren, terwijl mensen worstelen met hoge inflatie en trage groei.
De 60-jarige Wilders is al lange tijd een vaste waarde in de Nederlandse politiek, met zijn gladde, blonde manen en een falanx van lijfwachten die door de regering ter beschikking zijn gesteld nadat hij doodsbedreigingen ontving als reactie op zijn campagne om de Koran te verbieden.
Als islamcriticus trad hij in de voetsporen van Pim Fortuyn – een charismatische politicus die in 2002 werd vermoord door een Nederlandse linkse activist die zei solidariteit te willen tonen met de moslims in Nederland.
Wilders werd kortstondig uitgedaagd door jongere extreemrechtse figuren – met name Thierry Baudet, wiens Forum voor Democratie bij de provinciale verkiezingen van 2019 de peilingen met 15 procent aanvoerde. Sindsdien is deze partij uiteengevallen door interne meningsverschillen en Baudets flirt met fascisme en complottheorieën.
Wilders heeft onlangs zijn taalgebruik afgezwakt om het draaglijker te maken voor potentiële coalitiepartners en zei dat hij zijn voorgestelde verbod op moskeeën en de Koran kon laten varen.
Deze stap lijkt vooral gericht te zijn tegen de NSC, die in augustus werd opgericht door voormalig christen-democraat Pieter Omtzigt. De NSC zit op ongeveer 15 procent en heeft samenwerking met Wilders uitgesloten, al laat dat de mogelijkheid open dat de PVV haar van buiten de regering steunt.
“Grondwettelijke rechten omvatten de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst. In het verkiezingsprogramma van Wilders staat onder meer “Geen moskeeën, geen Korans”. Dit is een duidelijke schending van de Nederlandse grondwet”, aldus de NSC.
Omtzigt vertelde onlangs aan de Financial Times dat hij links leunt op het gebied van de economie en rechts leunt op sociale waarden en immigratie. Als waargenomen buitenstaander die in Enschede aan de Duitse grens woont, ver van Amsterdam en Den Haag, is hij de nieuwe code voor het land geworden, waar hij kiezers voor zich wint die voorheen agrarische bewegingen steunden.
De NSC zal naar verwachting meer dan twintig zetels winnen, wat haar essentieel maakt voor elke coalitie, zegt Barbara Vis, hoogleraar politiek aan de Universiteit Utrecht.
“Omtzigt heeft ook verklaard voorstander te zijn van een minderheidskabinet, dat de mogelijkheid openlaat dat de PVV op een vergelijkbare manier als steunpartij zou kunnen optreden als zij in 2010 de regering-Rutte steunde”, aldus Vis. Ze voegde eraan toe dat er minstens vier partijen nodig zijn om een meerderheid te bereiken.
Ondertussen mislukt de poging van Frans Timmermans om een gecombineerde Labour- en Groene Partij naar de regering te leiden. Timmermans gaf zijn post als EU-commissaris voor Klimaat- en Milieubeleid op om te voorkomen dat zijn land verder naar rechts zou opschuiven.
Maar zijn alliantie en zijn meest voor de hand liggende bondgenoot, de progressief-liberale D66-fractie, zullen naar verwachting slechts ongeveer 30 zetels winnen. D66 is de op een na grootste partij in de vertrekkende regeringscoalitie en heeft ervoor gezorgd dat zij een ambitieus klimaatbeleid voert. Ze stopten vanwege een plan om de immigratiecontroles aan te scherpen.
Maar omdat veel kiezers nog steeds geen besluit hadden genomen, toerde Timmermans door televisiestudio’s en sprak op bijeenkomsten om degenen die tegen het vooruitzicht waren dat Wilder aan de macht zou komen, aan te moedigen.
“We moeten de grootste partij worden om een rechtse regering te voorkomen”, zeiden de Labour-Groene partijen, erop wijzend dat de grootste politieke alliantie het recht had om eerst te proberen een coalitieregering te vormen. “Dit is precies waarom we onze partijen hebben verenigd: als we een rechtse regering willen voorkomen, moeten we samenwerken.”
Lees meer over de Nederlandse verkiezingen
