Als kind hield ik niet van biologie. Ik herinner me dat ik op de middelbare school een platworm ontleedde en dacht: ‘Welke betekenis heeft dit in mijn leven?’ Het antwoord is natuurlijk veel, maar destijds zag ik geen enkel verband tussen de biologie van een worm en die van een mens. Pas toen ik mezelf begon te onderwijzen over mondiale gezondheid, begon ik het onderwerp volledig te begrijpen en te waarderen.
Als ik had kunnen lezen Het lied van de cel Door op school Siddhartha Mukherjee te lezen, was ik misschien al veel eerder verliefd geworden op biologie. Hij doet uitstekend werk door niet alleen dingen in duidelijke, begrijpelijke taal uit te leggen Hoe Maar cellen werken Waarom Ze vormen de basis van al het leven.
Hoewel hij een Pulitzerprijs-winnende auteur is, is Mukherjee in de eerste plaats een oncoloog wiens passie voor het onderwerp celbiologie op elke pagina terugkomt. Aan het begin van het boek schrijft hij: ‘Ik kijk graag naar cellen zoals een tuinman graag naar planten kijkt – niet alleen naar het geheel, maar naar de delen binnen de delen.’ Het resultaat is net zo goed als zijn vorige twee boeken: De keizer van alle ziektendat gaat over kanker, en Het genwiens onderwerp je waarschijnlijk wel kunt raden.
Het lied van de cel Ten eerste helpt het je de evolutie van het leven te begrijpen. Toen het leven voor het eerst op onze planeet verscheen, bestond het uit eencellige organismen. (De cruciale vraag door Nick Lane is weer een geweldig boek dat dit onderwerp onderzoekt.) Miljarden jaren later herbergt het menselijk lichaam honderden zeer gespecialiseerde cellen, die allemaal in harmonie met elkaar samenwerken om je te helpen groeien en te blijven functioneren tot in de volwassenheid. Mukherjee legt uitstekend uit hoe elke disfunctie – elke ziekte of consequentie van veroudering – uiteindelijk voortkomt uit het feit dat er iets misgaat met een van deze cellen.
Hoewel het bijna twee eeuwen geleden is dat twee Duitse wetenschappers voor het eerst de celtheorie voorstelden – het idee dat alle organismen uit cellen bestaan – evolueert ons begrip van hoe we de bouwstenen van het leven kunnen manipuleren om ziekten te behandelen nog steeds als kinderschoenen. Mukherjee besteedt veel tijd aan onderzoek naar de geschiedenis en de huidige stand van zaken van celtherapie, waarbij cellen worden verwijderd, nieuwe worden gekweekt en weer worden teruggeplaatst.
Het meest succesvolle en bekendste type celtherapie van vandaag zijn stamcellen. In tegenstelling tot de meeste cellen in het menselijk lichaam zijn stamcellen een leeg canvas. Beschouw ze als potentieel, met het vermogen om vrijwel elke cel in het lichaam te worden. Wanneer een embryo zich voor het eerst in de baarmoeder vormt, bestaat het vrijwel geheel uit deze blanco doeken. Als je volwassen bent, heb je er veel minder van, maar de stamcellen die je wel hebt, spelen een sleutelrol bij het vervangen van beschadigde cellen. Naarmate jij ouder wordt, verouderen zij met jou mee. Hun DNA raakt na verloop van tijd beschadigd en ze worden minder effectief, wat betekent dat het langer duurt voordat uw weefsels zich regenereren. (Als je een leeftijd hebt bereikt waarop het herstel van een blessure veel langer duurt dan vroeger, is dat deels de schuld van je ouder wordende stamcellen.)
Wetenschappers zijn al lang enthousiast over het therapeutische potentieel van stamcellen. De hoop is dat we op een dag stamcellen kunnen gebruiken om uw cellen in een jongere, gezondere staat te herstellen. Ik ben nog steeds optimistisch dat dit ooit zal gebeuren, maar ik denk dat de aanvankelijke opwinding iets te optimistisch was. Onderzoekers hadden bijvoorbeeld grootse visioenen over het repareren van een gebroken wervelkolom met neurale stamcellen die het ruggenmerg opnieuw zouden laten groeien. Dit is nog niet gelukt en tot op heden bestaat er slechts één vorm van succesvolle stamceltherapie: hematopoietische stamceltransplantatie, waarbij bloedcellen betrokken zijn.
Het verhaal van stamceltransplantatie is zowel verbazingwekkend, inspirerend als hartverscheurend. Mukherjee wijdt een heel hoofdstuk aan het onderwerp. In 1963 wist een team van het Fred Hutchinson Cancer Research Center – hier in Seattle liefkozend Fred Hutch genoemd – dat de meest effectieve manier om leukemie te behandelen het vernietigen van de kankercellen met chemotherapie was. Maar er was een probleem: het proces vernietigde het immuunsysteem.
Als leukemie niet wordt behandeld, is deze meestal fataal. Daarom kwamen ze met een gedurfde oplossing. Artsen gaven een patiënt chemotherapie en gaven hem vervolgens stamcellen van een donor om het hele immuunsysteem helemaal opnieuw op te bouwen. Toen de procedure voor het eerst werd uitgevoerd, was deze zeer riskant en stierven de eerste patiënten. Mukherjee interviewde enkele verpleegsters die op de leukemie-afdeling van Fred Hutch werkten. Het is moeilijk om hun verhalen te lezen over hoe hun patiënten – waaronder veel kinderen – moeite hadden om te herstellen na de procedure.
Langzaam maar zeker verbeterden zowel de operatie zelf als het aanhoudende overlevingspercentage. Tegenwoordig is hematopoëtische stamceltransplantatie een veel voorkomende behandeling voor leukemie en andere vormen van kanker, zoals multipel myeloom. En er wordt onderzoek gedaan om te zien of het kan worden gebruikt voor de behandeling van dodelijke ziekten zoals HIV en sikkelcelanemie.
De weg naar effectieve celtherapieën is lang en hobbelig geweest, maar ik ben optimistisch dat ons nieuwe begrip van cellen binnenkort tot grote doorbraken zal leiden. Zoals Mukherjee in het boek uitlegt, beginnen we nog maar net te begrijpen hoe cellen met elkaar omgaan. “We kunnen cellen en zelfs celsystemen een naam geven, maar dat moeten we nog leren Liedjes van de celbiologie”, schrijft hij. We weten nog niet hoe cellen samenwerken om de coherente melodie te produceren die het menselijk lichaam aandrijft. Zodra we deze liedjes leren kennen – zoals hij het zo elegant zegt – geloof ik dat we transformatieve nieuwe behandelingen zullen ontdekken die de manier waarop we over geneeskunde denken zullen veranderen.
Als ik terug in de tijd zou kunnen gaan en mijn tienerzelf zou kunnen vertellen hoe belangrijk biologie voor zijn leven is, zou ik dit zeggen: we worden allemaal wel eens ziek. We zullen allemaal dierbaren hebben die ziek worden. Om te begrijpen wat er op deze momenten gebeurt – en om optimistisch te zijn dat de dingen beter zullen worden – heb je basiskennis nodig van de bouwstenen van het leven. Mukherjee begrijpt dat ‘om de kern van de normale fysiologie of ziekte te lokaliseren, je eerst naar de cellen moet kijken.’ De medische wereld beweegt heel snel en Het lied van de cel zal u helpen begrijpen hoe ver we zijn gekomen om elke doorbraak te bereiken.